Çdo tre ose katër vjet shkollat dhe kopshtet kontaminohen me këtë sëmundje: le të zbulojmë se çfarë është dhe cilat janë rreziqet, shkaqet e saj, metodat e infektimit, kohët e inkubacionit dhe trajtimet që duhen përdorur.
Varicela , (Lija e dhenve) është një sëmundje infektive e shkaktuar nga virusi herpes zoster (HZV), një nga tetë viruset e njohur herpes (ndër të tjera gjejmë ato që shkaktojnë sëmundjen e gjashtë dhe mononukleozën), dhe karakterizohet nga vezikula të shpërndara në të gjithë trupin (flluska).
Pas sëmundjes, virusi mbetet në trupin tonë për gjithë jetën (në nervat periferikë) dhe rizgjohet në 10-20% të njerëzve (zakonisht mbi 50 vjeç) për të shkaktuar herpes zoster, i njohur gjithashtu si zjarri i San Antonio ose zjarri i natës.
Kjo e fundit manifestohet me vezikula të lokalizuara vetëm në një zonë të kufizuar të lëkurës (zakonisht gjoks) ose në çdo rast përgjatë rrjedhës së një nervi, zakonisht të shoqëruar me shumë dhimbje.
Infeksioni:
Lija e dhenve është shumë ngjitëse, duke infektuar deri në 90% të atyre që nuk kanë pasur kurrë kontakt me virusin herpes zoster. Lija e dhenve përhapet përmes pështymës së pacientit ose përmes kontaktit të drejtpërdrejtë me lëngun që del nga fshikëzat kur ato cahen.
https://www.instagram.com/reel/C7HIC06Cmci/
Inkubacioni:
Nga dita e kontaktit me personin që vuan nga varicela, kalojnë 14 deri në 21 ditë para shfaqjes së sëmundjes, ndërsa periudha e ngjitjes fillon dy ditë para shfaqjes së flluskave të para.
Riinfeksioni:
Në vendet ku një pjesë e madhe e popullsisë është e vaksinuar, disa raste të rishfaqjes së lisë së dhenve ose herpes zoster janë regjistruar tek fëmijët që nuk janë vaksinuar kurrë. Arsyeja është shumë e thjeshtë. Siç u përmend, virusi herpes zoster mbetet në organizëm pas lisë së dhenve dhe që të mos krijojë probleme, sistemi ynë imunitar duhet të jetë në gjendje të kontaktojë me virusin e pacientëve të tjerë, në mënyrë që të ruajë nivele të larta të mbrojtjes nga antitrupat. Vaksinimi ka reduktuar ndjeshëm përhapjen e HZV në disa rajone, duke e bërë më të vështirë punën e këtij kontrolli nga sistemi imunitar. Kjo është arsyeja pse virusi riaktivizohet përsëri, duke shkaktuar herpes zoster.
Simptomat:
Gjatë fazës fillestare të lisë së dhenve, 14-21 ditë pas infektimit, mund të shfaqen disa ethe, ndjesi lodhjeje, humbje oreksi dhe dhimbje të fytit. Më pas, pas një ose dy ditësh të tjera, varicela manifestohet me skuqjen klasike: duke filluar nga trungu dhe pjesa e pasme e qafës dhe më pas në të gjithë pjesën tjetër të trupit, lëkura mbushet me shumë papula të vogla rozë që kruhen (ato duken si kafshimet e mushkonjave), të cilat shpejt shndërrohen në fshikëza të ngjashme me pikat e vogla të ujit. Më pas, vezikulat fryhen derisa të çahen, duke u kthyer në kore.
Shpërthimi ndodh në breshëri të njëpasnjëshme, kështu që papulat, vezikulat dhe koret janë të pranishme njëkohësisht në tre-katër ditët e para të sëmundjes.
Në përgjithësi, tek fëmijët që gëzojnë shëndet të mirë, varicela ka një ecuri në formë të lehtë, pra me disa dhjetra flluska, pa temperaturë dhe me pak kruajtje.
Kohëzgjatja:
Katër ditë pas fillimit, nuk shfaqen më as papula dhe as vezikula, dhe rreth ditës së shtatë janë të pranishme vetëm koret, të cilat bien brenda një deri në dy javë dhe mund të lënë lëkurë më të celët në ngjyrë.
Tek fëmijët ose te njerëzit që infektohen nga anëtarët e ngushtë të familjes, lija e dhenve ka tendencë të ketë një ecuri më të dhunshme, me shumë më tepër flluska dhe kruajtje më të madhe.
Simptomat e komplikimeve të mundshme të varicelës për të cilat është e nevojshme të telefononi mjekun, janë: kollë, dhimbje koke e fortë, konfuzion, të përziera dhe të vjella, çrregullime të ecjes (ataksi). Ënjtja dhe skuqja e zonave të lëkurës të shoqëruara me dhimbje të forta mund të ngrenë dyshime për një ndërlikim të lëkurës (superinfeksion).
Të rriturit dhe personat që përdorin imunosupresor.
Tek të rriturit, adoleshentët dhe personat me imunitet të dobët (persona të infektuar me HIV ose që i nënshtrohen kimioterapisë ose trajtohen me kortizon) lija e dhenve ka një ecuri më serioze.
Në fakt, mund të ndodhë superinfeksion bakterial i lezioneve të lëkurës, ulja e trombociteve, artriti, hepatiti, encefaliti, pneumonia dhe glomerulonefriti (sëmundje inflamatore që prek veshkat). Për më tepër, tek të rriturit, pneumonia shumë serioze shfaqet në çdo 400 raste.
Për të gjitha këto arsye, duhet të vaksinohen të rriturit dhe adoleshentët që nuk e kanë pasur ende varicelën ose linë e dhenve.
Shtatëzania:
Varicela tek një grua gjatë dy tremujorëve të parë të shtatzënisë mund të transmetohet tek fetusi, duke shkaktuar rrallë anomali (sindroma kongjenitale e lisë së dhenve). Nëse foshnja lind brenda shtatë ditëve nga fillimi i lisë së dhenve tek nëna, ose nëse nëna shfaq skuqjen deri në shtatë ditë pas lindjes, mund të ndodhë një formë e rëndë e lisë së dhenve tek i porsalinduri dhe kërkon trajtim të duhur.
Mjekimi:
Tek fëmijët e shëndetshëm nën moshën 12 vjeç, terapia synon vetëm zvogëlimin e shqetësimit për shkak të simptomave: antihistaminat janë të dobishme për kruajtjen e shkaktuar nga lija e dhenve, ndërsa paracetamoli përdoret për dhimbje dhe parehati. Fëmijët me varicele nuk duhet të trajtohen me salicilate (aspirinë), sepse kjo do të rriste rrezikun e një sëmundjeje serioze të quajtur sindroma Reye. Është gjithashtu më mirë të shmangni ibuprofenin sepse mund të favorizojë infeksionet shoqëruese streptokoksike.
Në rastet më të rrezikuara nga komplikimet (adoleshentët që vuajnë nga dermatiti atopik ose me sëmundje kronike të frymëmarrjes ose që trajtohen me kortizon), në rastet dytësore familjare ose kur gjykohet e përshtatshme nga pediatri, mund të përdoren barna antivirale si acikloviri.
Ky medikament është më efektiv nëse merret brenda 24 orëve të para pas shfaqjes së flluskave. Në pacientët me imunosupresorë, rekomandohet terapi venoze antivirale.
Mbajtja e thonjve tuaj të shkurtër do të shmangë dëmtimet që vijnë nga kruarja e lëkurës, ndërsa dushi i shpejtë dhe i ngrohtë me bikarbonat sode do të jetë i dobishëm veçanërisht kur lëkura është e djersitur dhe krruhet.
Vaksinimi:
Vaksina është shumë efektive dhe administrohet vetëm ose së bashku me vaksinën e fruthit, rubeolës dhe shytave. Mosha më e mirë për ta bërë atë është midis 12 dhe 15 muajsh; një dozë e dytë rreth 5-6 vjet. Megjithatë, nuk indikohet gjatë shtatzënisë dhe në subjekte me imunosupresorë, sepse është bërë me një virus të gjallë të dobësuar.
Rreth 20% e fëmijëve që marrin një dozë të vaksinës kundër lisë së dhenve zhvillojnë një reaksion të lëkurës që është shumë më i butë se lija e dhenve klasike dhe një temperaturë të lehtë. Individët e vaksinuar gjithashtu kanë një rrezik më të ulët për t’u prekur nga herpes gjatë jetës.
Prandaj, në përgjithësi, vaksinimi indikohet te të gjithë fëmijët e shëndetshëm dhe tek adoleshentët dhe të rriturit që nuk kanë qenë kurrë të sëmurë me varicele.
Parandalimi:
Nëse një person që nuk ka patur kurrë varicelën ose linë e dhenve bie në kontakt me një person të sëmurë midis dy dhe pesë ditësh pas shfaqjes së skuqjes, ai ose ajo ka një shans 90% të sëmuret vetë (pas rreth dy deri në tre javë). Vaksinimi i këtyre subjekteve të prekshme brenda 72 orëve (maksimumi 120 orë) pas infektimit mund të parandalojë ose modifikojë rrjedhën e sëmundjes.
Subjektet me imunitet të dobët dhe në rrezik për të zhvilluar pasoja të rënda (si p.sh. të sapolindurit) duhet të marrin imunoglobulina specifike kundër lisë së dhenve në mënyrë intramuskulare sa më shpejt të jetë e mundur (deri në 96 orë pas infektimit).
Kthimi në shkollë ose kopësht:
Sipas rregulloreve aktuale një fëmijë që është kontaminuar nga varicela mund të kthehet në komunitet 7 ditë pas fillimit të skuqjes. Në prani të komplikimeve ose simptomave të tjera, pediatri do t’ju këshillojë për kohën e duhur të fillimit të aktiviteteve në komunitet.